[ Πολιτικά - Πολιτισμικά - Λογοτεχνικά και Ιστορικά ορόσημα της ρωμαϊκής ιστορίας, που θα σας φανούν χρήσιμα
Πολίτευμα
– Ιστορικά γεγονότα:
·
753 π.Χ. Ίδρυση Ρώμης (ab urbe condita)
(Romulus και Remus)
·
753 – 509 π.Χ. Βασιλεία (regnum /
rex) (509 π.Χ.: εκδίωξη Ετρούσκων βασιλέων)
·
509 – 31 π.Χ. Δημοκρατία (res publica
/ consules και senatus) (αιώνες ρωμαϊκής επέκτασης στην Ιταλία, τη Μεσόγειο,
την Ελλάδα κτλ) [Ναυμαχία του Ακτίου (2 Σεπτεμβρίου 31 π.Χ.) → ναυτική
αναμέτρηση ανάμεσα στον Οκταβιανό από τη μια πλευρά και τον Μάρκο Αντώνιο και
το ναυτικό της Κλεοπάτρας από την άλλη. Τελείωσε με την ήττα του Αντώνιου και
της Κλεοπάτρας και τη διαφυγή τους.]
·
31
π.Χ. – 476 μ.Χ. Αυτοκρατορία (imperium Romanum ή principatus / imperator ή princeps)
(330
μ.Χ.: μεταφορά πρωτεύουσας στην Κωνσταντινούπολη
476
μ.Χ.: κατάλυση δυτικού τμήματος Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας από Γότθους)
Πόλεμοι
Ρώμης – Καρχηδόνας:
•
264 – 241 π.Χ.: Α’ Καρχηδονιακός Πόλεμος
•
218 – 201 π.Χ.: Β’ Καρχηδονιακός Πόλεμος
•
149 – 146 π.Χ.: Γ’ Καρχηδονιακός Πόλεμος
Κατάληψη
της Ελλάδας από τη Ρώμη:
•
168 π.Χ.: Ήττα Μακεδονίας (βασιλιά Περσέα) από Αιμίλιο Παύλο
•
146 π.Χ.: Ήττα Ελλήνων στη Λευκόπετρα της Κορίνθου από Λεύκιο Μόμμιο
Εμφύλιοι
πόλεμοι στη Ρώμη τον 1ο αι. π.Χ.:
•
Μάριος – Σύλλας
•
Πομπήιος – Ιούλιος Καίσαρ
•
Βρούτος και Κάσσιος – Αντώνιος και Οκταβιανός
•
Αντώνιος – Οκταβιανός Αύγουστος (ο πρώτος αυτοκράτορας)
Περίοδοι
της Ρωμαϊκής Λογοτεχνίας:
ü Προκλασική
ή Αρχαϊκή εποχή → 240 π.Χ. (γενέθλιος χρονολογία) – 100 π.Χ.
ü Κλασική
εποχή → 100 π.Χ. – 14 μ.Χ.
ü Μετακλασική
εποχή → 14 μ.Χ. (θάνατος Οκταβιανού Αυγούστου) – μέσα 3ου αι. μ.Χ.
ü Ύστερη
αρχαιότητα → μέσα 3ου αι. μ.Χ. – 6ος αι. μ.Χ.
Άλλος
τρόπος διαίρεσης:
Ø Δημοκρατική
περίοδος → 240 π.Χ. – 31 π.Χ. (ναυμαχία του Ακτίου)
Ø Αυγούστεια
περίοδος → 31 π.Χ. – 14 μ.Χ.
Ø Αυτοκρατορική
περίοδος → 14 μ.Χ. – 6ος αι. μ.Χ. ]
Μετακλασική εποχή
Ρώμη
→ πλούσιο & καθαρά δικό της λογοτεχνικό απόθεμα
Ø Οι
μετακλασικοί συγγραφείς → κινούνται πλέον στη σκιά των μεγάλων ρωμαίων
προκατόχων τους και η «imitatio» και η «aemulatio» έχουν και εντόπια πρότυπα
Ø γλώσσα
& ύφος : καλλιεργούνται, κάποτε μάλιστα φθάνουν ως την επιτήδευση
Ø δεν
εμφανίζονται, γενικά, τόσο ειδολογικές ανακαλύψεις όσο αναβιώσεις
και κυρίως πολυποίκιλες διασταυρώσεις και μείξεις
Ø βασικά
χαρακτηριστικά των μετακλασικών κειμένων :
·
ρητορισμός στο ύφος
·
ρεαλισμός στο περιεχόμενο
Το
τέλος της εποχής → οριοθετεί το ιστορικό και λογοτεχνικό κενό των
πενήντα «σκοτεινών χρόνων» (235-285 μ.Χ.: «περίοδος στρατιωτικών αυτοκρατόρων»).
Περίοδοι
μετακλασσικής εποχής:
ü η
πρώτη - ως το θάνατο του Τραϊανού, το 117 - → κλασικισμός
(προσπάθεια απομίμησης των κλασικών)
ü η
δεύτερη - που αρχίζει με τη λεγόμενη «Δεύτερη Σοφιστική» -
→ πνέει ένας παλίνδρομος άνεμος αρχαϊστικού αναπροσανατολισμού προς τους
προκλασικούς
ü Κλασικισμός
[…
δεκάδες δεύτερης και τρίτης διαλογής λόγιοι και λογοτέχνες …] :
·
Γραμματικοί
ανατέμνουν με πάθος τη γλώσσα.
·
Σχολιαστές
ερμηνεύουν κάθε λέξη των κλασικών κειμένων.
·
Εξειδικευμένες επιστημονικές
πραγματείες : για τη γεωργία, την ύδρευση, την
αστρονομία κ.ο.κ. [Πλίνιος ο Πρεσβύτερος συντάσσει μια εγκυκλοπαίδεια
των επιστημών]
[η
καμπύλη παρουσιάζει δύο εξάρσεις: επί των αυτοκρατόρων Κλαυδίου και Νέρωνα και
επί των αυτοκρατόρων Δομιτιανού και Τραϊανού]
·
Ρητορεία
→ λόγω των πολιτικών συνθηκών έχει περιέλθει σε παρακμή
·
Έπος →
αρκετοί ποιητές → συγγράφουν με πρότυπο το Βεργίλιο
Λουκανός :
Φαρσάλια ( Pharsalia )
Βαλέριος
Φλάκκος : Αργοναυτικά ( Argonautica )
Στάτιος :
Θηβαΐδα ( Thebais ) & Αχιλληίδα ( Achilleis )
Σίλιος
Ιταλικός : Καρχηδονιακός πόλεμος ( Punica )
Στα
πρώτα μεταχριστιανικά χρόνια →
·
Φιλοσοφία →
Σενέκας ο Νεότερος (4-65 μ.Χ.) : ο δεύτερος μετά τον Κικέρωνα ρωμαίος
φιλόσοφος, με τραγικό όπως και εκείνος τέλος → η στωική ανθρωποκεντρική
φιλοσοφία του συνεπαίρνει τον αναγνώστη των Διαλόγων (Dialogi) ,
των Ηθικών επιστολών (Epistulae morales) , των Παραμυθητικών (Consolationes)
. Η σκέψη του εμφανίζει πολλές συγγένειες με τη χριστιανική διδασκαλία,
γι' αυτό και διαβάστηκε πολύ.
·
Μυθιστοριογραφία →
Στο ίδιο στυγνό πολιτικό κλίμα ζει και ο Πετρώνιος, που είχε επίσης
τραγικό τέλος(+66) : εξαίρετος μυθιστοριογράφος & αυστηρός τεχνοκρίτης (γι' αυτό ονομάστηκε «κριτής
της κομψότητας»). Το γοητευτικό του μυθιστόρημα Σατιρικόν
(Satiricon) είναι μια παρωδία της Οδύσσειας γραμμένη στο
ύφος της μενίππειας σάτιρας και συγκαταλέγεται στα κορυφαία έργα της
εποχής.
·
Παιδαγωγική
: Λίγο αργότερα ζει ο διάσημος τεχνοκρίτης, ρητοροδιδάσκαλος και παιδαγωγός
Κοϊντιλιανός (35-95 μ.Χ.) : Η παιδεία του ρήτορα ( Institutio
oratoria) (βασικό ιδανικό του έργου του είναι η ελληνορωμαϊκή αγωγή)
·
Ιστορία
: Τάκιτος (περ. 545 - 117 μ.Χ.) → ακολουθεί το ύφος του
Σαλλουστίου και δημοσιεύει δύο ιστοριογραφικά έργα (Χρονικά &
Ιστορίες) που διακρίνονται για τον τραγικό τους χαρακτήρα
·
Επιστολογραφία
: Πλίνιος ο Νεότερος → καλλιτεχνικές
Επιστολές
[από
αυτές διάσημες έγιναν δύο που περιγράφουν την έκρηξη του Βεζούβιου το 79
μ.Χ.(όταν καταστράφηκε η Πομπηία) και δύο άλλες που περιέχουν πρωιμότατες
μαρτυρίες για την εξάπλωση, τη λατρεία και την κρατική - νομική αντιμετώπιση
των Χριστιανών]
Ποίηση
:
ü Σενέκας →
γράφει τραγωδίες – επιστρέφοντας στο προκλασικό αυτό είδος, χωρίς όμως
να έχει ουσιαστικούς δεσμούς με τους προκλασικούς
[οι
εννέα «palliatae», προορισμένες πιθανόν για ανάγνωση, και η «praetexta» Οκταβία
(η μόνη σωζόμενη ρωμαϊκή «praetexta») διακρίνονται για το ρητορισμό και την
έξαρση του πάθους. Εκπληκτική στη σύλληψη και τολμηρή στο περιεχόμενο είναι η πολιτική
μενίππεια σάτιρα Αποκολοκύνθωση (Apocolocyntosis) ,
όπου ο αυτοκράτορας Κλαύδιος δεν αποθεώνεται αλλά μεταμορφώνεται
σε κολοκύνθη]
ü Μαρτιάλης
(40-102 μ.Χ.) : επίγραμμα → στα πολυάριθμα (πάνω από 1.500) και
πολυποίκιλα ποιήματα του πρώτου η ειρωνεία και η κολακεία, η οξύτητα και
η βωμολοχία, η έπαρση και ο αυτοσαρκασμός δημιουργούν την ιδιάζουσα
προσωπικότητα του ποιητή
ü Ιουβενάλη
(55-135 μ.Χ.) : σάτιρα → δεκαέξι (16)
εκτενείς σάτιρες : εμφανίζουν ανάγλυφα την αθλιότητα της ρωμαϊκής πόλης
και των κατοίκων της
ü Αρχαϊσμός
Ο
αρχαϊσμός της Δεύτερης Σοφιστικής συμβαδίζει με την άνθηση του κράτους και της
λογοτεχνίας
Κύρια
γνωρίσματα της εποχής :
Ø καθαρολογισμός
Ø παράλληλη
γνώση και χρήση και των δύο κλασικών γλωσσών
Ø φιλοσοφικές
αναδιφήσεις
Ø προκλασικές
αναβιώσεις
Ø καλλιεργείται
και φθάνει στο επίπεδο του κλασικού η ως τότε όχι ιδιαίτερα λογοτεχνική
νομολογία : ο Γάιος, ο Παπιανός, ο Ουλπιανός και ο
Παύλος αποτελούν τις βσικές πηγές της ιουστινιάνειας νομοθεσίας και του
σύγχρονου ευρωπαϊκού δικαίου.
ü Βιογραφία
: ο «ήσυχος λόγιος» Σουητώνιος συνθέτει τα βιογραφικά έργα Περί των
επιφανών ανδρών ( De viris illustribus ) & Περί του βίου των δώδεκα Καισάρων ( De
vita XII Caesarum )
ü Γραμματικοί
& Σχολιαστές : συνεχίζουν το υπομνηματιστικό έργο τους
ü Πεζογραφία
: Κορνήλιος Φρόντων {μαθητής του Φρόντωνα : Αύλος Γέλλιος → ανθολόγιο
Αττικές νύχτες ( Noctes Atticae)}
Λεύκιος
Απουλήιος {περίεργη νεοπλατωνική μορφή με φήμη μάγου} → Μεταμορφώσεις
(το έργο αυτό - οι περιπέτειες ενός άνδρα που μεταμορφώθηκε σε γάιδαρο - είναι
γνωστό επίσης και ως Χρυσός Γάιδαρος). Στις Μεταμορφώσεις περιέχεται και το παραμύθι του Έρωτα και
της Ψυχής, το μόνο παραμύθι που διαθέτουμε από την αρχαιότητα.
ü Χριστιανική
Γραμματεία
{πατρίδα
της : η βόρεια Αφρική‧ εδώ πρωτομεταφράζεται η
Αγία Γραφή στα Λατινικά και
αναπτύσσουν τη συγγραφική τους δραστηριότητα ο Μινούκιος Φήλιξ, ο Τερτυλλιανός,
ο Κυπριανός και ο Νοβατιανός. Οι χριστιανοί συγγραφείς
βαθμιαία θα καταλάβουν και θα αναζωογονήσουν όλες τις ειδολογικές περιοχές της
εθνικής γραμματείας.}
Ύστερη Αρχαιότητα
Τα
πενήντα κρίσιμα χρόνια (235-285 μ.Χ) των στρατιωτικών αυτοκρατόρων
ακολουθούνται από σοβαρές ιστορικές εξελίξεις :
§ γίνονται
βαρβαρικές επιδρομές και μεταναστεύσεις λαών στην Ανατολή και τη Δύση
διασαλεύεται η ενότητα του απέραντου ρωμαϊκού κράτους
§ ιδρύεται
η Νέα Ρώμη
§ η
παλαιά υποκύπτει οριστικά στους βαρβάρους
§ ο
χριστιανισμός αναγνωρίζεται ως επίσημη θρησκεία.
Ωστόσο,
τους «σκοτεινούς χρόνους» διαδέχεται μια περίοδος «ανακαίνισης και αναγέννησης»
:
Ο
καλλιμαχισμός των «Νεωτέρων» της κλασικής εποχής επανέρχεται μεταλλαγμένος σε
ένα κίνημα «Νεο-Νεωτερικών» → επιδιώκουν - συνήθως με επιτυχία -
την ελληνολατινική λογιότητα, την υφολογική εκλέπτυνση
(που κάποτε καταλήγει σε επιτήδευση), την αινιγματικότητα και το καινοφανές.
[Το
νέο κύμα απλώνεται κυρίως στα μεγάλα πνευματικά κέντρα της περιφέρειας
(λ.χ. της βόρειας Αφρικής και της Γαλλίας). Ιδιαίτερα ανθηρή περίοδος θεωρείται
ο 4ος αι., κατά τη διάρκεια του οποίου, επί Μ. Κωνσταντίνου
και επί Μ.Θεοδοσίου, σημειώνονται δύο λαμπρές αναγεννήσεις. Μετά από
κάποιες διακυμάνσεις, στα τέλη του 5ου αι., ακολουθεί μια ακόμη αναγέννηση
στη Ρώμη, που τελεί υπό βαρβαρική κατοχή. Ένας διάσημος ευπατρίδης
και αριστοτελικός φιλόσοφος, ο Βοήθιος,
θεωρείται ο «τελευταίος των Ρωμαίων» και ταυτόχρονα ο «πατέρας του Μεσαίωνα».
ü Ποίηση
Ø ευρείας
έκτασης μείξη των ειδών
Ø αναφύονται
νέα είδη, όπως ο κέντρων (ποίημα που προκύπτει από συγκόλληση στίχων
κλασικών συγγραφέων), το τεχνοπαίγνιο, η ακροστιχίδα, το αλφαβητάριο,
το αίνιγμα, κ.ά. [Το ευχάριστο και ψυχαγωγικό περιεχόμενο αυτών των
ποιημάτων παρείχε παραμυθία και καταφυγή σε ένα κουρασμένο αναγνωστικό κοινό.]
ü «Εθνική»
γραμματεία
Ø «Εθνική»
ποίηση :
(3ος αι.) : αφρικανός Νεμεσιανός → ποιήματα
βουκολικού και κυνηγητικού περιεχομένου
(4ος
αι.) : ο Οπτατιανός Πορφύριος, ο Αβιηνός, ο Συμφόσιος ο
γάλλος Αυσόνιος και ο αλεξανδρινός Κλαυδιανός. Τον ίδιο αιώνα
συντίθεται και το Ξενύχτι της Αφροδίτης ( Pervigilium Veneris ),
ένα κορυφαίο δημιούργημα κάποιου άγνωστου ποιητή.
Ø «Εθνική»
πεζογραφία :
(5ος/6ος
αι.) :
ο
αντιοχέας ιστορικός ΑμμιανόςΜαρκελλίνος
ο
συγγραφέας των Γάμων του Ερμή με τη Φιλολογία ( De nuptiis
Mercurii et Philologiae ) Μαρτιανός Καπέλλας
ο
Σύμμαχος
ο
Κασσιόδωρος
ο
Βοήθιος → σχολίασε και μετέφρασε τον Αριστοτέλη στα
Λατινικά - και έτσι μπόρεσε να μελετήσει την αριστοτελική φιλοσοφία ο δυτικός
Μεσαίωνας. Λίγο πριν πεθάνει, συνέθεσε, εξόριστος και φυλακισμένος, το φιλοσοφικό
αριστούργημα Η παρηγοριά της Φιλοσοφίας ( De consolatione Philosophiae
).
Ø Χριστιανική
γραμματεία
ü Ποίηση :
Κομμοδιανός →
Απολογητικός και ακροστιχίδες
Ιουβένκος →
βιβλικό έπος
ευγενής
ρωμαία Πρόβα → βεργιλιοκέντρωνα
ü Χριστιανική
αλληγορία :
(4ος αι.) :
Ø «χριστιανός
Οράτιος» Προυδέντιος : ο θεμελιωτής της (Ψυχομαχία: Psycomachia
κ.ά.)
Ø «χριστιανός
Κικέρων» Λακτάντιος → παρουσιάζει τη χριστιανική πίστη στο έργο του Η θεία
διδασκαλία ( Divinae institutiones ) και την πορεία της χριστιανικής ψυχής
στο αλληγορικό ποίημα Το πτηνό φοίνικας ( De ave Phoenice )
Ø ανατέλλει
στη Δύση - όπως συνέβη και στην Ανατολή - ένας λαμπρός αστερισμός τριών
ιεραρχών με πλούσιο και ποικίλο, πεζογραφικό κυρίως, έργο:
·
ο «πατέρας της δυτικής υμνογραφίας»
Αμβρόσιος Μεδιολάνων
·
ο συγγραφέας των Εξομολογήσεων (
Confessiones ) και της Πολιτείας του Θεού ( De civitate dei )
Αυγουστίνος
·
ο μεταφραστής
της Αγίας Γραφής ( Vulgata )
Ιερώνυμος
Η
πορεία της ρωμαϊκής λογοτεχνίας συνεχίστηκε στα χρόνια του Μεσαίωνα (6ος - 13ος
αι.) αλλά και κατά τη διάρκεια του Ουμανισμού και των Νεότερων Χρόνων («νεολατινική
γραμματεία»).