Πολιτικές διαστάσεις της κρίσης του 1929

Κρίση του Μεσοπολέμου→ οικονομική & πολιτική-ιδεολογική = πολλοί άνθρωποι αμφισβητούσαν τη δυνατότητα των φιλελεύθερων δημοκρατιών να αντιμετωπίσουν τα προβλήματα.

Αναφύονται δύο διαμετρικά αντίθετες προτάσεις οικονομικής και κοινωνικής αναδιοργάνωσης:

• ο κομμουνισμός
• ο φασισμός.

Η Σοβιετική Ένωση την εποχή του Στάλιν

Μετά τον θάνατο του Λένιν (1924), ηγέτης της Σοβιετικής Ένωσης αναδείχθηκε ο Στάλιν, που διατήρησε την εξουσία έως τον θάνατό του (1953).

1. Εφάρμοσε → αυστηρά ελεγχόμενη οικονομική πολιτική που έδινε έμφαση στην εκβιομηχάνιση → η Σοβιετική Ένωση μετατράπηκε, την περίοδο 1928-1941, σε αναπτυγμένη βιομηχανικά χώρα [χρησιμοποιήθηκαν συχνά βίαιες μέθοδοι (εκτοπίσεις, δήμευση της γης των εύπορων αγροτών, διώξεις) με μεγάλο κοινωνικό κόστος].
2. Σχεδόν όλες οι εξουσίες συγκεντρώθηκαν στην κορυφή της κρατικής ηγεσίας.
3. Όσοι κρινόταν ότι μπορούσαν να απειλήσουν το καθεστώς διώκονταν ανελέητα [την περίοδο 1936-1938 εκτελέστηκαν ως υπονομευτές του καθεστώτος, μετά από δίκες-παρωδίες, οι περισσότεροι από τους μπολσεβίκους ηγέτες που είχαν πάρει μέρος στην επανάσταση του 1917].
4. Το κομμουνιστικό κόμμα = συγκεντρωτικό μηχανισμό που απλώς υλοποιούσε τις αποφάσεις και λάτρευε τον ηγέτη του (προσωπολατρία).

→ Σταλινισμός = τα φαινόμενα αυτά = στρεβλώσεις των θεωρητικών αρχών του μαρξισμού .

Ο φασισμός στην Ιταλία

Σε συνθήκες οξύτατης οικονομικής και κοινωνικής κρίσης ιδρύθηκε το 1921 στην Ιταλία το Εθνικό Φασιστικό (από τη λατινική λέξη fascio: δέσμη, σύμβολο εξουσίας στην αρχαία Ρώμη) Κόμμα του Μπενίτο Μουσολίνι

1. με εθνικιστικά και αντικαπιταλιστικά συνθήματα προσπαθούσε να προσελκύσει τους δυσαρεστημένους
2. ένοπλες ομάδες φασιστών, με την οικονομική ενίσχυση μεγαλογαιοκτημόνων και βιομηχάνων, άρχισαν να τρομοκρατούν και να δολοφονούν κομμουνιστές, σοσιαλιστές και συνδικαλιστές
3. ο Μουσολίνι προπαγάνδιζε την ανάγκη επιβολής δικτατορίας

Τέλη Οκτωβρίου του 1922 → Μουσολίνι & μερικές χιλιάδες οπαδοί του πραγματοποίησαν τη λεγόμενη «πορεία προς τη Ρώμη», μια παρωδία λαϊκής επανάστασης. Ο βασιλιάς Βίκτωρ Εμμανουήλ Γ‘, αντί άλλης αντίδρασης, όρισε πρωθυπουργό τον Μουσολίνι, που κατάφερε, στα τέλη του 1926, να είναι, πλέον, απόλυτος κύριος της κατάστασης.

Φασιστικό κράτος:

1. επιδίωκε τον απόλυτο έλεγχο (ολοκληρωτικό κράτος).
2. επικεφαλής ήταν ο ντούτσε (ηγέτης), όπως ονομάστηκε ο Μουσολίνι.
3. το μόνο νόμιμο κόμμα ήταν το φασιστικό
4. οι πιο επικίνδυνοι πολιτικοί φυλακίστηκαν ή δολοφονήθηκαν
5. χειραγώγηση της νεολαίας τόσο με τον έλεγχο της εκπαίδευσης όσο και με την υποχρεωτική ένταξη στη φασιστική νεολαία
6. οι επαγγελματικές ενώσεις και τα εργατικά συνδικάτα αντικαταστάθηκαν από συντεχνίες ελεγχόμενες από το φασιστικό κόμμα
7. μέσω του Τύπου, του ραδιοφώνου και του αθλητισμού το καθεστώς προπαγάνδιζε επιθετικά τα φασιστικά ιδεώδη.

Ο ναζισμός στη Γερμανία

Στη μεσοπολεμική Γερμανία ← οργανώσεις υποστήριζαν την αντικατάσταση της δημοκρατίας από μια «Νέα Τάξη», όπου οι Γερμανοί θα είχαν την πιο σεβαστή θέση.

→ Εθνικοσοσιαλιστικό Γερμανικό Εργατικό Κόμμα (ναζιστικό κόμμα), που είχε ιδρυθεί το 1919.

• Μέλος του εθνοσοσιαλιστικού κόμματος = ο άσημος τότε Αδόλφος Χίτλερ.
• & οπαδοί από τα κοινωνικά στρώματα που είχαν πληγεί περισσότερο (αγρότες, μικροαστοί, άνεργοι)
• & μερίδα ισχυρών Γερμανών κεφαλαιούχων με την προσδοκία ο Χίτλερ να αντιμετωπίσει τους κομμουνιστές, ελπίζοντας ότι αργότερα θα απαλλασσόταν εύκολα από αυτόν.

Ισχυρό ναζιστικό κόμμα =(χρονικά)= ισχυρό Κομμουνιστικό Κόμμα Γερμανίας.

Εκλογές του 1932 → οι ναζί = 37,4% των ψήφων

Τον Ιανουάριο του 1933 → ο Χίτλερ → καγκελάριος (πρωθυπουργός) της Γερμανίας.

1. Οι  ναζί πυρπόλησαν τη γερμανική Βουλή (Ράιχσταγκ) αποδίδοντας το γεγονός στους κομμουνιστές
2. προχώρησαν σε συλλήψεις χιλιάδων κομμουνιστών και σοσιαλιστών
3. το Ράιχσταγκ έθεσε εκτός νόμου όλους τους κομμουνιστές βουλευτές
4. και παραχώρησε στον Χίτλερ απόλυτες εξουσίες για τέσσερα χρόνια
5. ο Χίτλερ ανέλαβε και τη θέση του αρχηγού του κράτους και ονομάστηκε φύρερ (οδηγός, ηγέτης).

Οι ναζί :

• διέλυσαν όλα τα πολιτικά κόμματα, εκτός από το ναζιστικό
• χειραγωγούσαν τη νεολαία
• προπαγάνδιζαν
• οργάνωναν συγκεντρώσεις εκατομμυρίων ανθρώπων για να φανατίσουν τον γερμανικό λαό
• τα βιβλία που δεν ήταν αρεστά καίγονταν δημοσίως
• πολλοί διανοούμενοι υποχρεώθηκαν να εγκαταλείψουν τη Γερμανία (π.χ. Αϊνστάιν, Μπρεχτ κ.ά.)
• εφαρμόζαν επιθετική ρατσιστική πολιτική = περιόρισαν ή εξόντωσαν όλους όσοι ήταν διαφορετικοί (πολιτικοί αντίπαλοι, τσιγγάνοι, ομοφυλόφιλοι)
• με ιδιαίτερη επιθετικότητα αντιμετωπίστηκαν οι Εβραίοι, οι οποίοι υποχρεώθηκαν να κυκλοφορούν φορώντας ένα κίτρινο άστρο.

Φασισμός και δημοκρατία στην υπόλοιπη Ευρώπη.

Μέχρι τα τέλη του Μεσοπολέμου → καθεστώτα φασιστικού τύπου σε Ισπανία, Πορτογαλία, Αυστρία, Γιουγκοσλαβία, Ελλάδα, Βουλγαρία, Ρουμανία, Πολωνία και Λιθουανία ≠ συμμαχίες φιλελεύθερων και αριστερών κομμάτων = λαϊκά μέτωπα.

Κυβερνήσεις λαϊκών μετώπων →  Γαλλία & Ισπανία, αλλά έχασαν την εξουσία, στην πρώτη μετά από εκλογές και στη δεύτερη μετά από εμφύλιο πόλεμο με τους φασίστες του στρατηγού Φράνκο (1936-1939