Εισαγωγή Θουκυδίδη "Περικλέους Επιτάφιος"

Θουκυδίδη  (460 – 400π.Χ)    «Περικλέους Επιτάφιος»

 Λόγος του Περικλή στον Κεραμεικό για να τιμήσει τους νεκρούς των μαχών του 1^ου  έτους (431 π.Χ ) του Πελοποννησιακού πολέμου.

Ø  ρητορικό κείμενο

 Είδη ρητορικών λόγων:

o   δικανικοί 

o   συμβουλευτικοί

o   επιδεικτικοί

 Η έντεχνη ρητορική, που καλλιεργήθηκε από τους σοφιστές, δημιουργήθηκε χάρη στο δημοκρατικό πολίτευμα και τις πλούσιες και ποικίλες πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές δραστηριότητες της Αθήνας του 5^ου αιώνα π.Χ

 Ο Θουκυδίδης → μαθητής σοφιστών

 Οι δημηγορίες φωτίζουν τις αιτίες των πολιτικών γεγονότων και τις συνέπειες των πολεμικών επιχειρήσεων∙ εκφράζουν επιχειρήματα, κίνητρα, συναισθηματικές παρορμήσεις, που δικαιολογούν τις αποφάσεις και εκφράζουν προσπάθεια πρόβλεψης αποτελεσμάτων.

 Το έργο του Θουκυδίδη :

·         αφηγηματικά μέρη  →  ιστορεί γεγονότα, διατυπώνοντας κρίσεις

·         δημηγορίες → ομιλίες βασιλιάδων, πολιτικών ηγετών, στρατηγών πριν από σημαντικά γεγονότα όπου πρωταγωνιστούν

Δημηγορίες                    #                   Επιτάφιος

συμβουλευτικός λόγος         -              επιδεικτικός λόγος

είδος εισαγωγής και απαραίτητο συμπλήρωμα γεγονότων     -      ελάχιστη σχέση με ιστορούμενα γεγονότα

Η ιστορία του Θουκυδίδη → «κτήμα ες αεί» [η ανθρώπινη φύση δεν μεταβάλλεται] → μεταμφιεσμένο εγχειρίδιο πολιτικής θεωρίας∙ αφαιρούσε το μερικό και περιστασιακό, τόνιζε το γενικό και μονιμότερο, ενίσχυε με επιχειρήματα (ιστορία της περιόδου 479 – 411 π.Χ) από 411π.Χ και εξής εξιστορεί ο Ξενοφών

Γνωρίσματα της γραφής του Θουκυδίδη: αμεροληψία, αίσθηση σχέσεων αιτίας-αποτελέσματος, διείσδυση σε βαθύτερη έννοια θεμάτων της πολιτικής. Πυκνό, άμεσο, γραφικό ύφος

Τιμή προς τους νεκρούς πολεμιστές ↔ έργω : επίσημος τάφος, κτερίσματα κ.λ.π

 λόγω : εγκώμια

Δομή επιταφίου λόγου :   

§  προοίμιο

§  καταγωγή και πρόγονοι α) εγκώμιο αττικής γης και αυτοχθονίας των Αθηναίων, β) ανατροφή και αγωγή του αθηναϊκού λαού, γ) φιλοπατρία, όπως εκδηλώθηκε σε πολεμικά κατορθώματα (μυθικά και ιστορικά)

§  προκείμενοι νεκροί, αρετές, πολεμικοί άθλοι τους

§  προτροπή για μίμηση σε νεότερους και παραμυθία σε γονείς και χήρες των νεκρών

§  επίλογος

Ø  Θαυμασμός των προγόνων ως αξεπέραστα πρότυπα αρετής

Ø  Έργο νεκρών ως αντάξια συνέχεια του έργου των προγόνων

 Δομή Επιταφίου του Περικλή

ü  Προοίμιο  &35

ü  Πρώτο μέρος &36 - 41∙ έπαινος προγόνων (&36,1-2)∙ σύγχρονης γενιάς (&36,3)∙ έπαινος αθηναϊκού πολιτεύματος και τρόπων ζωής των Αθηναίων (&37-41)

ü  Δεύτερο μέρος &42 - 43∙  έπαινος νεκρών∙ προτροπή στους επιζώντες

ü  Τρίτο μέρος &44 - 45∙ παραμυθία και συμβουλές σε γονείς, παιδιά, αδελφούς, συζύγους των νεκρών

ü  Επίλογος

# σύντομη αναφορά σε έπαινο αθηναϊκού παρελθόντος∙ συνοπτική, γενική και αόριστη αναφορά σε πολεμικά έργα νεκρών της χρονιάς, εκτεταμένη αναφορά σε αθηναϊκό πολίτευμα και στους λόγους που οδήγησαν την πόλη στο μεγαλείο

Κεντρική ιδέα : « από δε οιας... εγένετο» &36

Ύμνος σε πολιτικά, οικονομικά, κοινωνικά, πολεμικά και πνευματικά επιτεύγματα της αθηναϊκής πολιτείας, που  κατηύθυνε ο Περικλής (μετρημένη ελευθερία & αξιοπρέπεια)

Ιδανικό πρότυπο του πολίτη και της πολιτείας → Αυτάρκεια - Ευδαιμονία

 Γλώσσα του έργου του Θουκυδίδη : η γλώσσα της ιστορίας: Αττική διάλεκτος με ορισμένες ιδιομορφίες

Εξήγηση της παρουσίας του Επιταφίου στο έργο του ιστορικού

Επιτάφιος →

·         Πορτρέτο του φωτισμένου Περικλή που ήταν ικανός να πείθει και να χειραγωγεί το λαό, ανιδιοτελής, αγαπούσε την πόλη και ήταν οπαδός της κοινωνικής και πνευματικής πρωτοπορίας της εποχής του, χωρίς να επιχειρεί απότομες και προκλητικές ανατροπές των θεσμών

·         Ιδανική εικόνα της πόλης της Αθήνας (πολιτικό και πολιτιστικό θαύμα) = Επιτάφιος μιας «μεγάλης» πολιτείας στην πιο κλασική μορφή της

 Περικλής ( περίπου 500 – 429 π.Χ) → εκλεγόταν στρατηγός της αθηναϊκής δημοκρατίας για 15 χρόνια (443 – 429 π.Χ)

Το έργο του:  

ü  εδραίωσε την αθηναϊκή συμμαχία

ü  αύξησε τις εισφορές των συμμάχων

ü  ίδρυσε νέες αποικίες

ü  προχώρησε σε μεταρρυθμίσεις για δημοκρατικότερο πολίτευμα

ü  οικοδόμηση περίλαμπρων έργων

ü  η Αθήνα «πρυτανείον της σοφίας»

ü  διακήρυξη της ενότητας του ελληνικού κόσμου∙ ίδρυσε την «πανελλήνια» αποικία, Θούριοι το 444 π.Χ

Η διαμόρφωση της προσωπικότητας του Περικλή οφείλεται σε :

ü  ανώτερο πνευματικό επίπεδο της Αθήνας

ü  μαθητεία στον φιλόσοφο Αναξαγόρα και τον μουσικό Δάμωνα

ü  φιλικές σχέσεις με Πρωταγόρα, Φειδία, Σοφοκλή, Ηρόδοτο

ü  συμβίωση με Ασπασία

 Περικλής → ηγέτης →

ü  σταθερός, ακέραιος, ευθύς χαρακτήρας

ü  πολιτική διαίσθηση

ü  τόλμη σε λήψη κρίσιμων αποφάσεων και ανάληψη ευθύνης

ü  ρητορική δεινότητα (μαθητής σοφιστών)

ü  διοίκηση με σύνεση

ü  αντλούσε την επιβολή του από το κύρος, την πνευματική υπεροχή του και από το ότι ήταν αδωροδόκητος

Το πρόβλημα της πατρότητας

o   ο Θουκυδίδης πραγματικός συγγραφέας του λόγου και η αναφορά του ονόματος του Περικλή απλά συγγραφικό τέχνασμα

o   ο Θουκυδίδης στενογράφος μιας δημηγορίας που στο σύνολό της την διέσωσε, όπως την απήγγειλε ο Αθηναίος πολιτικός

Συμβιβαστική άποψη :

§  ο Περικλής ήταν δυνατόν να εκφωνήσει παρόμοια ομιλία, χωρίς την παρέμβαση του Θουκυδίδη

§  ο Θουκυδίδης, αν η πόλη τού είχε αναθέσει, θα μπορούσε να πλάσει ρητορικό κείμενο με το ίδιο βαθύ, πλούσιο και πρωτότυπο περιεχόμενο χωρίς να ακούσει ή να συμβουλευτεί τις σημειώσεις του Περικλή

Και οι δύο άντρες → αγάπη για το μεγαλείο της δημοκρατικής Αθήνας

Κοινή επιθυμία → η διάσωση του ιδανικού της αθηναϊκής δημοκρατίας ως πρότυπο και να υμνηθεί η Αθήνα πριν από την αρχή του τέλους δηλ. το λοιμό του 430 π.Χ