Κεφάλαιο 4. Ενότητα 8. Η δυτική Ευρώπη στη διάρκεια του ύστερου Μεσαίωνα

Κεφάλαιο 4.

Ενότητα 8. Η δυτική Ευρώπη στη διάρκεια του ύστερου Μεσαίωνα

α. Οικονομική και δημογραφική ανάπτυξη

13ος αι. → για δυτική Ευρώπη εποχή ευμάρειας

·         η αγροτική παραγωγή αυξάνεται

·         η εφαρμογή καινοτομιών, όπως ο νερόμυλος, το υδραυλικό πριόνι και ο ποδοκίνητος αργαλειός → ανάπτυξη της βιοτεχνίας μεταξωτών και άλλων πολυτελών ενδυμάτων, κυρίως στη Φλάνδρα και τη Βόρεια Ιταλία

·         η αύξηση της παραγωγής → ανάπτυξη εμπορίου  ← κατασκευή δρόμων, βελτίωση ναυτικής τεχνολογίας και γενίκευση του θεσμού των εμποροπανηγύρεων

·         ανάδειξη νέων πόλεων, Φλωρεντία, Μιλάνο

·         οικονομική ευρωστία ιταλικών πόλεων ═ τα νομίσματά τους, όπως τα βενετικά δουκάτα, εκτοπίζουν σιγά σιγά από τις διεθνείς αγορές τα βυζαντινά και τα ισλαμικά νομίσματα και δίνουν στη Δύση οικονομικό κύρος και νομισματική ανεξαρτησία

·         δημογραφική ανάπτυξη, στην ύπαιθρο και στις πόλεις (ο πληθυσμός των δυτικοευρωπαϊκών χωρών σχεδόν διπλασιάζεται, ενώ ο πληθυσμός ορισμένων ανεπτυγμένων οικονομικά πόλεων, όπως π.χ. της Φλωρεντίας, πολλαπλασιάζεται)

β. Κοινωνικές μεταβολές

·         ενίσχυση κεντρικής εξουσίας στις χώρες της Δύσης

·         μείωση δύναμης των μικρών φεουδαρχών

·         η ανώτερη αριστοκρατία διατηρεί τη θέση της και συνεργάζεται με την κεντρική εξουσία.

·         στην ύπαιθρο, πολλοί αγρότες κατορθώνουν να εξαγοράσουν τις υποχρεώσεις τους προς τους φεουδάρχες και να βελτιώσουν θεαματικά τη θέση τους – η μεγάλη μάζα όμως γίνεται σταδιακά όλο και φτωχότερη

·         στις πόλεις οι επαγγελματίες οργανώνονται σε συντεχνίες

·         αλλά, παρόλο που οι περισσότεροι έχουν πλήρη πολιτικά δικαιώματα, την πόλη κυβερνά συνήθως μια μικρή ομάδα ισχυρών οικογενειών, οι πατρίκιοι, που συγκροτούν σχεδόν κατά αποκλειστικότητα τα δημοτικά συμβούλια

γ. Η κρίση της φεουδαρχίας

1270 – 1330 → περίοδος κρίσης :

·         η αύξηση του πληθυσμού ξεπερνά το ρυθμό ανάπτυξης της αγροτικής παραγωγής → σοβαρό πρόβλημα επισιτισμού

·         οι αγρότες παραγάγουν τώρα κατά προτίμηση προϊόντα που προορίζονται για το διεθνές εμπόριο (π.χ. κρασί, λινάρι κ.λπ.) αντί των δημητριακών

·         η οικονομία εξαρτάται από την εμπορική συγκυρία

·         το πρόβλημα επισιτισμού εντείνεται

·         φυσικές καταστροφές, όπως π.χ. πλημμύρες → ζημιές στην αγροτική οικονομία & στο εμπόριο & τη βιοτεχνία & οι γεννήσεις μειώνονται

·         ο Μαύρος Θάνατος → επιδημία βουβωνικής πανώλης – από το 1347 ως το τέλος του αιώνα διαδίδεται σε όλη την Ευρώπη και εξοντώνει περίπου τα 2/5 του ευρωπαϊκού πληθυσμού

·         Εκατονταετής Πόλεμος (1339-1453) →  Γαλλία ≠ Αγγλία → δημογραφική & οικονομική φθορά

·         Εξεγέρσεις στις πόλεις (π.χ. στη Φλωρεντία) και στην ύπαιθρο, εξαιτίας εξαθλίωσης των φτωχών και επιβολής νέων φόρων ← καταστέλλονται βίαια & έχουν δύο θετικά αποτελέσματα:

-          τη συμμετοχή των συντεχνιών στα δημοτικά συμβούλια των πόλεων

-          την αύξηση των μισθών των εργαζομένων στις βιοτεχνίες

Οι κοινωνικές αυτές συγκρούσεις ═ γενικότερη κρίση της φεουδαρχίας & προετοιμάζουν την αλλαγή των κοινωνικών και πολιτικών σχέσεων

δ. Η συγκρότηση κρατών και η αιχμαλωσία της Αβινιόν

Οι βασιλείς στην Αγγλία και τη Γαλλία (τέλη 13ου αι.) προσπάθησαν με τη βοήθεια των αστών (εμπόρων, τραπεζιτών και βιοτεχνών)  

→ να υποτάξουν τους φεουδάρχες

→ να συγκροτήσουν ισχυρά κράτη.

Ο βασιλιάς της Γαλλίας :

·         αντιμετώπισε τον πάπα

·         τον υποχρέωσε, με τη σύμφωνη γνώμη μιας γενικής συνέλευσης στην οποία συμμετείχαν και αστοί, να μεταφέρει την έδρα του από τη Ρώμη στην Αβινιόν (1309-1378) ↔ αιχμαλωσία της Αβινιόν ═ από τις μεγαλύτερες ταπεινώσεις που δέχθηκε ποτέ η κεφαλή της καθολικής εκκλησίας.

Ο τραυματισμός του ηθικού κύρους της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας και το αίτημα για θρησκευτική μεταρρύθμιση από τα τέλη του Μεσαίωνα οφειλόταν :

·         στην ταπείνωση της Αβινιόν &

·         σε φαινόμενα διαφθοράς (φιλαργυρία, εξαγορά αξιωμάτων και ευνοιοκρατία) στους κόλπους.

Γαλλία → η μοναρχία παρουσίασε ισχυρές τάσεις για συγκεντρωτική εξουσία και κατόρθωσε να επιβληθεί στους φεουδάρχες.

Αγγλία → οι φεουδάρχες συνεργάστηκαν με τον κλήρο και τους αστούς και επέβαλαν σημαντικούς περιορισμούς στη βασιλική εξουσία ↔ Μεγάλη Χάρτα των Ελευθεριών (Magna Charta, 1215) ← ο βασιλιάς Ιωάννης Α΄ ο Ακτήμονας αναγκάστηκε να την αποδεχθεί.

Ίδρυση και συνεδρίαση του Αγγλικού Κοινοβουλίου (ευγενείς & αστοί) για πρώτη φορά το 1295 ← από το Αγγλικό κοινοβούλιο προέκυψε η Βουλή των Αντιπροσώπων και η Βουλή των Λόρδων.

Γερμανία → οι μεγάλοι φεουδάρχες :

·         κατόρθωσαν να επιβάλουν χωρίς περιορισμούς τη βούλησή τους στους βασιλείς

·         δεν κατάφεραν να  συγκροτήσουν ενιαίο κράτος που θα συνένωνε τα φέουδα και τα επί μέρους κρατίδια, γιατί εκεί.