Κεφάλαιο 6. Ενότητα 2. Αναγέννηση και Ανθρωπισμός

Αναγέννηση (15ος-16ος αι.)

→ γενικότερη πνευματική κίνηση

→ κύριο χαρακτηριστικό της → η αναβίωση των αξιών της κλασικής αρχαιότητας -είχαν παραμεριστεί κατά το Μεσαίωνα -

→ ανθρώπινο πνεύμα : απελευθερωμένο από μονομέρεια της θρησκευτικής μεσαιωνικής σκέψης → πιο φιλελεύθερο, δημιουργικό και ερευνητικό

→ αναγεννησιακός άνθρωπος : → εμπνέεται από τον αρχαίο κόσμο & με στόχο → το μέλλον

→ επαναστατικές επινοήσεις : σε όλους τους τομείς της επιστήμης, της τέχνης και της λογοτεχνίας

α. Οι νέοι δρόμοι δημιουργίας

Η πολιτιστική άνοιξη (καλλιτεχνική & πνευματική) ξεκίνησε από τις ακμαίες οικονομικά πόλεις της Ιταλίας :  Φλωρεντία, Βενετία & Ρώμη, από τις οποίες επεκτάθηκε αργότερα και στην υπόλοιπη Δυτική Ευρώπη ← την υποστήριζαν φιλόδοξοι εκπρόσωποι της αστικής τάξης & φιλόμουσοι ηγεμόνες, όπως οι Μέδικοι στη Φλωρεντία.

Τα πανεπιστήμια :

·         φιλοσοφικές αναζητήσεις,

·         προσέγγιση στην οικονομική, κοινωνική και πνευματική ζωή

·         διαμόρφωση νέας αντίληψης για τον άνθρωπο.

β. Το κίνημα του Ανθρωπισμού

Η ρήξη με το Μεσαίωνα

Ο άνθρωπος της Αναγέννησης :

αναζητούσε τρόπους έκφρασης των νέων ιδεών

στράφηκε προς τον ελληνορωμαϊκό πολιτισμό

επιδόθηκε στη συστηματική μελέτη, μετάφραση και σχολιασμό των αρχαίων συγγραφέων.

Ανθρωπισμός : η στροφή αυτή προς τη βαθύτερη γνώση των ελληνικών και λατινικών γραμμάτων και της αρχαιότητας γενικότερα

(το φαινόμενο της αναβίωσης των κλασικών σπουδών δεν είναι καινούργιο, αφού ήδη στα ευρωπαϊκά πανεπιστήμια του 12ου αι. μελετήθηκαν αρχαία φιλοσοφικά κείμενα. Επίσης οι Βυζαντινοί κατά την περίοδο από το 10ο έως το 15ο αιώνα, ιδιαίτερα κατά την εποχή των Παλαιολόγων, ασχολήθηκαν συστηματικά με τη μελέτη της αρχαίας γραμματείας).

Η διαφορά → ο αναγεννησιακός λόγιος δεν μελετά τον αρχαίο πολιτισμό μόνο σε θεωρητικό επίπεδο, αλλά επιχειρεί να αντλήσει από αυτόν αξίες για τη θεμελίωση του συγχρόνου του κόσμου.

3 προδρομικές μορφές του ανθρωπισμού :  Δάντης, Πετράρχης & Βοκκάκιος.

Ο καθολικός άνθρωπος

Οι φορείς του ανθρωπισμού ═

·         βαθιά θρησκευόμενοι

·         επιζητούν την αληθινή πίστη

·         τοποθετούν τον άνθρωπο στο κέντρο του κόσμου

·   η προσωπικότητά του πρέπει να είναι πολύπλευρη & να χαρακτηρίζεται από την αγάπη για δημιουργική και δραστήρια ζωή & από την πίστη στις δυνάμεις του ανθρώπου, σωματικές και πνευματικές

·        αισθάνεται ελεύθερος & έτοιμος να αναλάβει την ευθύνη για τη διαμόρφωση του κόσμου του.

·  οραματίζονται να διαμορφώσουν ένα νέο τύπο ανθρώπου, τον καθολικό άνθρωπο (homo universalis), δημιουργό του πολιτισμού του και υπεύθυνο για τη μοίρα του.

Η συμβολή των Ελλήνων λογίων στην ανθρωπιστική κίνηση

ü  αναβίωση των ελληνικών γραμμάτων στη Δύση από Έλληνες λογίους  που κατέφυγαν στην ιταλική χερσόνησο πριν και μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Τούρκους

ü  από την τελευταία δεκαετία του 14ου αιώνα βρίσκουμε το λόγιο Μανουήλ Χρυσολωρά στη Βενετία, όπου μετέβη ως απεσταλμένος του βυζαντινού αυτοκράτορα για να ζητήσει βοήθεια εναντίον των Τούρκων

ü  στην Ιταλία εξέχουσες προσωπικότητες του ελληνικού πνεύματος που συνόδευσαν τον αυτοκράτορα Ιωάννη Η΄ Παλαιολόγο στη Σύνοδο της Φλωρεντίας (1439) (Γεώργιος Σχολάριος, δηλ. ο μετέπειτα Πατριάρχης Γεννάδιος & ο Μάρκος ο Ευγενικός & ο επίσκοπος Νικαίας Βησσαρίων & ο Γεώργιος Γεμιστός ή Πλήθων

ü  διδάσκουν τα ελληνικά γράμματα στα ιταλικά πανεπιστήμια διαπρεπείς Έλληνες λόγιοι που διακρίθηκαν για το εκδοτικό τους έργο και γενικότερα για το ήθος τους.

Η δραστηριότητα των Ελλήνων λογίων κατά το 15ο και 16ο αι.

ü  συνέβαλε στην ενίσχυση των ανθρωπιστικών σπουδών στη Δύση

ü  εκδηλώθηκε έντονο ενδιαφέρον για την έκδοση κειμένων αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων & συλλογή αρχαίων χειρογράφων από βιβλιοθήκες και ηγεμόνες

ü  μεταφέρθηκαν και σώθηκαν πολλά ελληνικά χειρόγραφα στη Μαρκιανή Βιβλιοθήκη της Βενετίας και στη Λαυρεντιανή Βιβλιοθήκη της Φλωρεντίας.

Μια νέα αντίληψη για την αγωγή και για την επιστήμη

 Έρασμος → εκπρόσωπος  της ανθρωπιστικής κίνησης στην Ευρώπη

« οι άνθρωποι δε γεννιούνται, αλλά γίνονται » ═ αντίληψη του αναγεννησιακού ανθρώπου για το ρόλο και τη δύναμη της εκπαίδευσης.

Η επιστήμη εξελίσσεται με την παρατήρηση, την εμπειρία και το πείραμα.

 γ. Η τυπογραφία και η διάδοση της Αναγέννησης και του Ανθρωπισμού

Αναγέννηση & Ανθρωπισμός γρήγορα έγιναν κίνημα ευρωπαϊκό → Γαλλία,  Γερμανία, Κάτω Χώρες & Ιβηρική Χερσόνησος ═ Αμβέρσα, Παρίσι, Στρασβούργο, Μιλάνο, Βενετία.

Συμβολή της τυπογραφίας → διάδοση Αναγέννησης & Ανθρωπισμού.

§  ως τα μέσα του 15ου αι. τα βιβλία ήταν χειρόγραφα → πολύ ακριβά & σπάνια.  

§  Ιωάννης Γουτεμβέργιος από τη Μαγεντία της Γερμανίας ← χρησιμοποίησε, γύρω στο 1450, κινητά μεταλλικά στοιχεία για την εκτύπωση των βιβλίων → εκδόθηκαν το 15^ο αι. 30-35 χιλιάδες βιβλία & το 16ο 150-200 χιλιάδες :

§  ευνοήθηκε η πρόσβαση στη γνώση

§  η φιλομάθεια, όμως, του κοινού περιορίστηκε στις πόλεις

§  στην επαρχία η πλειονότητα του πληθυσμού παρέμενε αναλφάβητη και μακριά από τις εξελίξεις ← θα χρειαστεί η συνδρομή ενός παρόμοιου κινήματος δύο αιώνες αργότερα, του Διαφωτισμού, για να αφυπνιστούν περισσότερο οι ανθρώπινες συνειδήσεις.