Κεφάλαιο 6. Ενότητα 3. Οι Ανακαλύψεις

 α. Προς αναζήτηση νέων δρόμων

Μεσαίωνας →  Ευρωπαίοι έμποροι, ακολουθώντας το δρόμο του μεταξιού προς την Κίνα, σχημάτισαν για την Ασία την εικόνα μιας μυστηριώδους και πλουσιότατης περιοχής της γης ← σε αυτό συνέτεινε και  το έργο του Μάρκο Πόλο (1254-1324) «Βιβλίο των θαυμάτων» ← ο τολμηρός εξερευνητής αφηγείται με μυθιστορηματικό τρόπο τις εντυπώσεις του από το εικοσαετές ταξίδι του (1271-1291) σε χώρες της Ανατολής.

ü  Η κυριαρχία των Οθωμανών Τούρκων στη δυτική Ασία και στις χώρες της Ανατολικής Μεσογείου  :

Α) απέκλεισε τους δρόμους επικοινωνίας  

Β) δυσκόλεψε τη μεταφορά ασιατικών προϊόντων προς την Ευρώπη,

ü  ο μονοπωλιακός έλεγχος του εμπορίου των μπαχαρικών στη Μεσόγειο από τους Βενετούς & Άραβες

ü  η έλλειψη πολύτιμων μετάλλων στην Ευρώπη

ü  η πορεία προς τη διαμόρφωση εθνικών κρατών & ο έντονος ανταγωνισμός μεταξύ των μοναρχών  → ανάληψη πρωτοβουλιών από ευρωπαϊκές χώρες για ενίσχυση του εμπορίου τους & της οικονομικής τους δύναμης

→ καθιστούσαν αναγκαία την αναζήτηση καινούριων δρόμων προς τις χώρες της Ανατολής.

Τα περισσότερα οργανωμένα εξερευνητικά ταξίδια χρηματοδοτήθηκαν άμεσα ή έμμεσα από ηγεμόνες.

Ισπανία & Πορτογαλία ← πλεονεκτική γεωγραφική θέση → πρωτοστάτησαν στον τομέα αυτό.

 β. Οι πρόοδοι στη ναυσιπλοΐα

Τα υπερπόντια ταξίδια διευκόλυναν :

η τελειοποίηση των τεχνικών μέσων πλεύσης & προσανατολισμού, της πυξίδας, του αστρολάβου & του πορτολάνου

η ναυπήγηση ενός νέου τύπου πλοίου, της καραβέλας, που είχε μεγαλύτερη χωρητικότητα και ταχύτητα και ήταν περισσότερο ασφαλές.

 Οι ναυτικοί μπορούσαν πια να απομακρύνονται, σε αντίθεση με ό,τι συνέβαινε στο παρελθόν, από τις ακτές και να πλέουν στις ανοικτές θάλασσες και στους ωκεανούς.

γ. Οι Ευρωπαίοι ανακαλύπτουν τον κόσμο

Προς τις Ινδίες

Πορτογάλοι & Ισπανοί → ακολούθησαν διαφορετικές κατευθύνσεις για να φτάσουν στην ανατολική Ασία

Πορτογάλοι θαλασσοπόροι με χρηματοδότηση του πρίγκιπα Ερρίκου του Θαλασσοπόρου (1394-1460) → εξερευνητικά ταξίδια για την ανακάλυψη του θαλάσσιου δρόμου προς τις Ινδίες, παραπλέοντας την Αφρική

ü  Βαρθολομαίος Ντιάζ (1450-1500)  → έφτασε στο ακρωτήριο της Καλής Ελπίδας το 1487

ü  Βάσκο ντα Γκάμα (1469-1524) → προχώρησε ακόμα περισσότερο, μέχρι το Κάλικουτ των Ινδιών το 1498∙  το Σεπτέμβριο του 1499 επέστρεψε στη Λισαβόνα με τα αμπάρια του γεμάτα μπαχαρικά.

ü  Αλβαρέζ Καμπράλ (περ. 1460-1526) → πλέοντας προς τις Ινδίες, παρασύρθηκε από τα κύματα μέχρι τη Βραζιλία, την οποία κατέλαβε στο όνομα του βασιλιά του (1500).

Προς την Αμερική, μια νέα ήπειρο

Χριστόφορος Κολόμβος (1451-1506) → γενουάτης θαλασσοπόρος στην υπηρεσία του βασιλιά της Ισπανίας, πεπεισμένος για τη σφαιρικότητα της γης, ακολούθησε δυτική κατεύθυνση στα ταξίδια του (1492-1504) προς την ανατολική Ασία. Έτσι, όταν αποβιβάστηκε στο Σαν Σαλβαδόρ (1492) πίστεψε πως είχε φτάσει στις Ινδίες, πεποίθηση που διατήρησε και μετά την ανακάλυψη και άλλων περιοχών της κεντρικής Αμερικής κατά τα επόμενα ταξίδια του.

Αμέρικο Βεσπούτσι (1454-1512) → 1507 → φλωρεντινός θαλασσοπόρος στην υπηρεσία του βασιλιά της Πορτογαλίας, διαπίστωσε ότι οι περιοχές που είχε ανακαλύψει ο Κολόμβος δεν ανήκαν στην Ασία, αλλά σε μια νέα ήπειρο, την οποία μάλιστα προσπάθησε να χαρτογραφήσει. Η νέα ήπειρος πήρε αργότερα το όνομά του.

Ο πρώτος περίπλους της γης

Ισπανοί ≠ Πορτογάλοι → συντομότερο δρόμο προς την Ασία.

Φερδινάνδος Μαγγελάνος (1480-1521) → Πορτογάλος στην υπηρεσία της Ισπανίας → ταξιδεύοντας δυτικά & παρακάμπτοντας τη Νότια Αμερική - ταξίδι που διήρκεσε δυόμισι χρόνια (1519-1522) - αποδείχθηκε ότι η γη είναι σφαιρική.

δ. Η κατάκτηση του Νέου Κόσμου και οι αποικιακές αυτοκρατορίες

Συνθήκη της Τορντεζίλα (1494) → Ισπανοί & Πορτογάλοι → μοιράστηκαν μεταξύ τους, με τις περιοχές που ανακάλυψαν και επιδόθηκαν στην εκμετάλλευσή τους.

Οι πρώτες χώρες που ανακαλύφθηκαν :

αποικίες των Ευρωπαίων

σφαγές των τοπικών πληθυσμών

λεηλασίες & καταστροφές

( Ισπανοί → μεταχειρίστηκαν απάνθρωπες μεθόδους στις χώρες της κεντρικής και νότιας Αμερικής εξαφανίζοντας έτσι τους λεγόμενους προκολομβιανούς πολιτισμούς ).

Πορτογάλοι – με στόλο & πυροβολικό :

·         ίδρυση οχυρωμένων εμπορικών σταθμών από τις ακτές της Αφρικής και τον Περσικό Κόλπο μέχρι την Ιαπωνία ← επέβαλαν το εμπόριό τους στον Ινδικό,

·         δημιουργία  εκτεταμένης αλλά εύθραυστης αποικιακής αυτοκρατορίας που εφοδίαζε την Ευρώπη με μπαχαρικά και πολύτιμα μέταλλα,

·         στη Βραζιλία → ανάπτυξη φυτειών τσαγιού, κακάου & ζάχαρης. Για να αντιμετωπίσουν την έλλειψη εργατικών χεριών για τις μεγάλες φυτείες εγκαινίασαν το εμπόριο μαύρων από την Αφρική.

Ισπανοί :

·         δημιουργία ηπειρωτικής αυτοκρατορίας, προσοδοφόρας, που εκτεινόταν από το Μπουένος Άιρες ως την Καλιφόρνια

·         ανάπτυξη φυτειών (κακάο, ζαχαροκάλαμο, ρύζι, καπνός, αμπέλια),

·         ανακάλυψη & εκμετάλλευση ορυχείων μετάλλου -  άργυρος → κυριότερο είδος που μεταφερόταν από τις αποικίες στη μητρόπολη.

ü  Η κυριαρχία Ισπανών & Πορτογάλων δεν επρόκειτο να διαρκέσει για πολύ,

ü  Άγγλοι, Γάλλοι & Ολλανδοί θα διεκδικήσουν μερίδιο από το νέο κόσμο

ü  η Ευρώπη θα εισέλθει στη φάση του αποικιακού ανταγωνισμού και

ü  η σύγκρουση θα είναι αναπόφευκτη.

ε. Η Ευρώπη μετά τις Ανακαλύψεις

Οικονομικές μεταβολές

Συνέπεια των γεωγραφικών ανακαλύψεων → το κέντρο της παγκόσμιας οικονομίας μετατοπίστηκε από τη Μεσόγειο στον Ατλαντικό Ωκεανό και τη Βόρεια θάλασσα ;

ü  τα λιμάνια της Σεβίλλης, της Λισαβόνας και της Αμβέρσας απέκτησαν μεγαλύτερη οικονομική δραστηριότητα από εκείνα της Βενετίας και της Γένουας,

ü  η δυτική και η βόρεια Ευρώπη → κέντρο των διεθνών εξελίξεων,

ü  το ασήμι και το χρυσάφι → αύξηση κυκλοφορίας του χρήματος & το νόμισμα ≡ αποκλειστικό ανταλλακτικό μέσο και μέτρο όλων των αξιών,

ü  επένδυση των κεφαλαίων από το εμπόριο σε εμπορικές, τραπεζικές, χρηματιστηριακές και ασφαλιστικές επιχειρήσεις

ü  τέθηκαν οι βάσεις του κεφαλαιοκρατικού συστήματος στην Ευρώπη,

ü  η φεουδαρχική δομή της οικονομίας άρχισε να κλονίζεται.

ü  Πρόοδος της βιοτεχνίας σε υφαντουργία, μεταξουργία & τυπογραφία ← σταδιακός παραγκωνισμός των μεσαιωνικών οικονομικών θεσμών, όπως οι συντεχνίες, που επέβαλλαν περιορισμούς στην ελεύθερη δραστηριότητα του ατόμου

ü  η γεωργία εξακολουθούσε να αποτελεί το θεμέλιο της οικονομίας με την παραγωγή να εμπλουτίζεται με καλλιέργεια άγνωστων μέχρι τώρα αποικιακών προϊόντων

ü  πτώση της τιμής των πολύτιμων μετάλλων, λόγω εισαγωγής μεγάλων ποσοτήτων στην Ευρώπη,

ü  αύξηση των τιμών των αγαθών κατά 300 % με 400 % στα τέλη του 16ου αιώνα.

Κοινωνικός μετασχηματισμός και ανανέωση της σκέψης

Εξαιτίας οικονομικών μεταβολών :

ü  νέα κοινωνική τάξη → η αστική

ü  η άνοδος των τιμών :

·         για τους χωρικούς → θετικά αποτελέσματα

·         για τους ευγενείς & τους εργάτες → ολέθριες επιπτώσεις.

ü  ανάπτυξη επιστημονικών κλάδων: γεωγραφίας, αστρονομίας, μαθηματικών, ζωολογίας, βοτανικής, εθνογραφίας κ.α. ← η ανάγκη αντιμετώπισης πρακτικών προβλημάτων & η σύμφυτη με τον άνθρωπο τάση για γνώση.